Czy podatnik może być ukarany za niewyrażenie zgody na przesłuchanie?

W ramach prowadzonego postępowania podatkowego organy skarbowe zobowiązane są do zebrania pełnego i wyczerpującego materiału dowodowego, na którego podstawie możliwe będzie ustalenie stanu faktycznego istotnego dla sprawy. Niekiedy zdarza się jednak, że zgromadzona przez podatnika dokumentacja podatkowa okazuje się niewystarczająca, w związku z czym konieczne jest zebranie uzupełniającego materiału dowodowego w postaci zeznań lub wyjaśnień składanych przez świadków lub strony, uczestniczące w postępowaniu.

Zgodnie z artykułem 133 Ordynacji podatkowej,  stroną w postępowaniu podatkowym może być:
• podatnik, płatnik, inkasent lub ich następca prawny, a także osoby trzecie, 
które z uwagi na swój interes prawny żądają czynności organu podatkowego,
do której czynność organu podatkowego się odnosi lub której interesu prawnego działanie organu podatkowego dotyczy,
• osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej inna niż wymienione powyżej, jeżeli zgodnie z przepisami prawa podatkowego przed powstaniem obowiązku podatkowego ciążą na niej szczególne obowiązki lub zamierza skorzystać z uprawnień wynikających z tego prawa,
• wspólnik cywilnej, jawnej, partnerskiej oraz komplementariusz spółki komandytowej
albo komandytowo-akcyjnej, uprawniony na podstawie przepisów o podatku od towarów
i usług do otrzymania zwrotu podatku od towarów i usług (w postępowaniu podatkowym
w sprawach dotyczących zwrotu podatku VAT ),
• osoba, która była wspólnikiem spółki cywilnej w chwili rozwiązania spółki (w postępowaniu podatkowym w sprawie stwierdzenia nadpłaty w zakresie zobowiązań byłej spółki cywilnej).
Warto ponadto pamiętać, że w przypadku wspólnego opodatkowania małżonków, ponoszą oni odpowiedzialność solidarną za zobowiązania spółki, przez co w świetle przepisów prawa podatkowego są traktowani jako  jedna strona postępowania, przy czym  każdy z małżonków jest uprawniony do działania w imieniu obojga.

Warto w tym miejscu podkreślić, że  zakres praw i obowiązków w stosunku do wspomnianych powyżej osób nie jest taki sam, skutkując tym samym odmiennymi konsekwencjami  porządkowymi odmowy złożenia zeznań bądź wyjaśnień, zwłaszcza w przypadku możliwości nałożenia kary porządkowej. 

Przesłuchanie strony postępowania podatkowego, jedynie w przypadku wyrażenia przez nią zgody
Podatnik powinien pamiętać, że świadkom, poza pewnymi wyjątkami, nie przysługuje prawo do odmowy składania zeznań. Wynika to bezpośrednio z artykułu 196 § 1 Ordynacji podatkowej.
W przypadku osób występujących w charakterze strony postępowania, sprawa wygląda nieco inaczej. Przede wszystkim organ podatkowy może przesłuchać stronę jedynie po wyrażeniu przez nią na to zgody. Istotnym wydaje się również, aby podkreślić, że do ewentualnego przesłuchania stosuje się przepisy dotyczące świadka, z wyłączeniem przepisów o środkach przymusu, jakim jest możliwość nałożenia kary porządkowej.

Kara porządkowa do 2 700 zł
Jak już zostało wspomniane, nieuzasadniona odmowa złożenia wyjaśnień, jak również zeznań, może skutkować nałożeniem dotkliwej kary porządkowej. Pełnomocnik strony, świadek lub biegły, którzy mimo prawidłowego wezwania organu podatkowego bezzasadnie odmówili złożenia, wydania opinii, okazania przedmiotu oględzin lub udziału w innej czynności mogą zostać ukarani karą porządkową do 2 700 zł. Przy czym, sankcji tej nie stosuje się w przypadku przesłuchania strony (które jest uwarunkowanego wcześniejszym wyrażeniu na to zgody).

Oznacza to, że podatnik może w przypadku bezpodstawnej odmowy zeznań być ukarany karą porządkowa jedynie w sytuacji, gdy został wezwany jako świadek np. w sprawie dotyczącej jego kontrahenta (trzeba jednak pamiętać o sytuacjach, które zwalniają świadka z obowiązku składania zeznań, jak np. zeznawanie w sprawie małżonka). W stosunku do stron postępowania przepisy Ordynacji podatkowej nie przewidują bowiem żadnych środków przymusu.

Elżbieta Węcławik, Tax Care
Dominik Mędrzycki, księgowy Tax Care